Web 3.0 là một khái niệm hoàn toàn mới, và nó có liên đới đến cryptocurrency – tiền kỹ thuật số. Để hiểu thêm hơn về khái niệm của web 3.0, trước tiên ta cần phải hiểu tóm lược về những nền tảng tiền nhiệm của nó là phiên bản 1.0 và 2.0.
Sự phát triển của internet.
Web 1.0 là gì?
Hãy nghĩ về Wikipedia – thư viện điện tử lớn nhất hành tinh với trữ lượng thông tin khổng lồ. Wikipedia cho phép tất cả mọi người dùng internet được phép truy cập và đọc những trữ lượng thông tin đang được lưu hành trên nó. Wikipedia tuy có trữ lượng thông tin lớn, nhưng lại không chiếm dụng quá nhiều trữ lượng bộ nhớ. Bởi vì lúc này các công ty internet vẫn chưa phát minh ra các phần mềm hay ứng dụng như Java Script, Flash để bổ trợ cho việc hiển thị tài nguyên trên website.
Khi nhìn vào Wikipedia, ta sẽ thấy chúng có cấu trúc vô cùng đơn giản, là một trang web tĩnh với chi chít chữ nghĩa chứa đựng thông tin, kèm theo đó là một vài hình ảnh minh họa đơn giản với độ phân giải thấp. Điểm quan trọng là chúng có rất nhiều hyperlink (đường link dẫn) được đính kèm để dẫn dắt người đọc đi hết từ kết quả này đến kết quả khác. Người ta gọi web 1.0 là chế độ read-only (chỉ để đọc) – nghĩa là không có quảng cáo, không có dữ liệu truy cập, không đăng nhập, không thu thập dữ liệu.
Web 1.0 tồn tại từ lúc Internet khởi sinh vào những năm 80s cho đến 2004. Nó đơn giản, mạch lạc và chỉ chứa đựng chữ – phù hợp với bối cảnh lúc bấy giờ của người dùng Internet là để cập nhật tin tức hay tìm kiếm thông tin có giá trị. Thêm vào đó, lúc này internet vẫn là mô hình cần phải được giáo dục theo diện rộng vì đây cũng là khái niệm rất mới mẻ.
Web 2.0 là gì?
Đó chính là mô hình internet mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày, phát triển từ giai đoạn sau 2004 – nay. Đó là khi tốc độ đường truyền internet nhanh hơn, phủ sóng mạnh hơn, nhiều tiện ích và tính năng cộng hưởng để khiến cho internet không chỉ có thể truy cập từ các modem mạng, mà còn là bước sóng 3G, 4G hay thậm chí là 5G.
Kèm theo sự tăng tốc của việc truyền phát internet, các công cụ hỗ trợ cho khả năng hiển thị của website như Java hay Flash đã giúp cho tài nguyên được hiển thị nhiều và đa dạng hơn. Giờ đây chúng ta có thể xem video trên Youtube, TikTok, Instagram, xem phim Netflix, trò chuyện trên Clubhouse, đọc tin trên Facebook… tất cả là nhờ vào Web 2.0. Người dùng internet hiện nay có thể sử dụng internet cho bất kỳ một mục đích nào mà họ muốn: giải trí, học tập, cập nhật, liên lạc…
Chúng ta có được nhiều lợi ích từ web 2.0 hơn bao giờ hết, nhưng cái giá phải trả cũng được quy đổi tương đương. Khi chúng ta tiếp nhận thêm nhiều thông tin từ internet, thì internet cũng tiếp nhận dữ liệu/ thông tin người dùng nó. Điều này khiến cho quyền riêng tư của mỗi cá nhân bị tác động hoặc thao túng.
Bạn sẽ để ý rằng khi truy cập vào một website, sẽ có những website yêu cầu bạn để họ truy cập vào dữ liệu của mình (cookie). Những dữ liệu này sẽ được chuyển về đơn vị sở hữu website mà bạn truy cập vào. Những dữ liệu đó sẽ được phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn như cải thiện sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp, hay là phân tích dữ liệu cho việc chạy quảng cáo đến đúng nhóm đối tượng. Dữ liệu người dùng sẽ giúp cho các doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận, bằng cách này hay cách khác, nếu như chính họ không phải là người sử dụng nó, họ cũng sẽ bán lại cho những nhà quảng cáo khác.
Nếu nghĩ sâu xa hơn, dữ liệu của chúng ta khi được phân tích sẽ dẫn đến những hệ lụy đáng quan ngại: chẳng hạn như mồi tiềm thức, thao túng hành vi, hay thậm chí là cổ động chính trị, bạo lực… Những dữ liệu thu được của người dùng internet chỉ là một trong số những điểm trừ đáng kể của web 2.0, còn một điểm khác – đó là người dùng internet không thực sự sở hữu những gì đã được đưa lên mạng. Điều đó đồng nghĩa, một nội dung, sản phẩm sáng tạo của chúng ta khi được đăng tải lên internet, nó sẽ không bao giờ mất đi. Nó có thể bị sao chép, bị truyền gửi, bị sử dụng trái phép mà bản thân ta không thể nào làm gì được để ngăn cản việc này xảy ra. Tính bản quyền, chủ sở hữu là thứ mà web 2.0 chưa thực thi được.
Tuy là vậy, những lợi ích và sự thuận tiện của internet là không thể xem nhẹ. Mô hình xã hội của chúng ta giờ đây gắn liền với internet và xem nó là xương sống của loài người. Vì vậy, những điểm trừ của web 2.0 – mặc dù được nhận diện nhưng vẫn bị phớt lờ.
Web 3.0 là gì?
Thuật ngữ web 3.0 lần đầu được giới thiệu bởi nhà báo John Markoff của The New York Times vào năm 2006. Web 3.0 sẽ phát triển khi phụ thuộc vào công nghệ blockchain, phần mềm nguồn mở, thực tế ảo và các đặc tính phân quyền (decentralized). Nếu như web 2.0 biến người dùng của nó trở thành sản phẩm (Rose đã có một bài viết khá chi tiết về việc khi người dùng là sản phẩm của mạng xã hội), thì web 3.0 sẽ tập trung vào mục đích giải quyết vấn đề mà web 2.0 chưa thực thi được – đó là tính bản quyền và sở hữu tài sản kỹ thuật số.
Vậy web 3.0 sẽ làm điều đó như thế nào? Bằng công nghệ của blockchain và sự phát triển của NFTs – non fungible tokens – những mã hóa tài sản kỹ thuật số của mỗi cá nhân sẽ được chứng thực về tính độc quyền, duy nhất và được lưu trữ bằng cách sổ cái phân tán (ledgers) được gắn kết vào mỗi chuỗi khối thuộc blockchain. Hiển nhiên, khi đó, người dùng internet có quyền làm bất kể điều gì với tài sản kỹ thuật số mà họ sở hữu, và không một ai có thể phá vỡ tính gắn kết và cơ chế hoạt động của blockchain bằng bất kể một thủ thuật nào.
Viễn cảnh là chúng ta sẽ bước đến giai đoạn khi các doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/ dịch vụ của mọi nhóm ngành sẽ hợp tác cùng với các tổ chức DAO (Decentralized Autonomous Organization) để phát triển sản phẩm kỹ thuật số của mình. Lúc này, quyền lực vận hành hay tổ chức sẽ không nằm trong tay của bất kể một ai đứng đầu (không CEOs, không chủ tịch…). Thay vào đó, quyền tự quyết sẽ nằm trong tay của những người sở hữu nhiều cổ phần đầu tư nhất của các tổ chức DAO, và họ sẽ biểu quyết thông qua hình thức bình chọn. Điều này là hoàn toàn hợp lý, bởi đặc tính phân quyền là giá trị cốt lõi của blockchain. Bởi vì lý do đó mà khi Web 3.0 phát triển lên tầm mới, và sự gắn kết chặt chẽ của nó với nền kinh tế kỹ thuật số thì mối tương quan giữa cả hai sẽ khiến cho hành vi sử dụng internet phải thay đổi.
Một điểm trừ rất lớn của web 3.0 cần phải nhận định rõ, là tính riêng tư của nó sẽ có thể bị lợi dụng cho những mục đích xấu. Cụ thể hơn, ở mô hình web 2.0, thông tin cá nhân của một người trên internet (thường là trên mạng xã hội) vốn dĩ có thể trùng khớp hay không trùng khớp với nhận diện thực của họ, tuy vậy nhưng vẫn có một sự ràng buộc nhất định nếu một cá nhân muốn sử dụng sản phẩm/ dịch vụ của một doanh nghiệp nào ở bên ngoài. Ví dụ như người A muốn đăng ký tài khoản ngân hàng và sử dụng các dịch vụ thanh toán trực tuyến của ngân hàng đó, A sẽ phải sử dụng thông tin cá nhân thực. Lý do vì ngân hàng là thuộc quản lý của nhà nước. Dưới sự quản lý đó, mọi người phải tuân thủ mọi luật lệ.
Nhưng đối với web 3.0, việc phải trình diện nhân diện thật của mình để sử dụng dịch vụ, sản phẩm là không còn cần thiết vì đặc tính phân quyền đã khiến cho quyền quản lý thuộc về tất cả mọi người có công xây dựng nên hệ thống đó, và mọi quy định, luật lệ sẽ được quyết định thông qua việc bỏ phiếu. Đặc biệt là khi cryptocurrency – tiền kỹ thuật số trở thành hiện kim được quy đổi, khiến cho sự phụ thuộc vào các bên trung gian, các nhà lãnh đạo, là không còn tồn tại. Vậy nên một người dùng trên web 3.0 có thể thanh toán, mua sắm, giao dịch thuận tiện mà không để lộ danh tính thực của mình là điều sẽ xảy ra. Chính vì thế mà mọi vấn đề lừa đảo, chiếm đoạt, tội ác công nghệ, vi phạm đạo đức… sẽ là vấn đề nhức nhối trong xã hội.
Tổng kết
Web 3.0 là một ý tưởng, cũng giống như web 1.0 và 2.0 vậy. Internet được kỳ vọng phát triển lên một hình thái mới và thay thế cho mô hình 2.0, bởi nền kinh tế kỹ thuật số cryptocurrency lẫn ý tưởng phát triển metaverse đang tạo ra những tiền đề vững chắc. Chính vì đây vẫn đang là một lý thuyết, ý tưởng đang được khai triển, sẽ còn rất nhiều kiến thức mà mỗi người cẩn phải cập nhật và nắm bắt. Mọi thông tin tham khảo, bạn đọc cần phải có tư duy mở và trung lập, cũng như thấu đáo trong việc sàng lọc nguồn thông tin hữu ích.
Web 3.0 là một khái niệm hoàn toàn mới, và nó có liên đới đến cryptocurrency – tiền kỹ thuật số. Để hiểu thêm hơn về khái niệm của web 3.0, trước tiên ta cần phải hiểu tóm lược về những nền tảng tiền nhiệm của nó là phiên bản 1.0 và 2.0.
Web 1.0 là gì?
Hãy nghĩ về Wikipedia – thư viện điện tử lớn nhất hành tinh với trữ lượng thông tin khổng lồ. Wikipedia cho phép tất cả mọi người dùng internet được phép truy cập và đọc những trữ lượng thông tin đang được lưu hành trên nó. Wikipedia tuy có trữ lượng thông tin lớn, nhưng lại không chiếm dụng quá nhiều trữ lượng bộ nhớ. Bởi vì lúc này các công ty internet vẫn chưa phát minh ra các phần mềm hay ứng dụng như Java Script, Flash để bổ trợ cho việc hiển thị tài nguyên trên website.
Khi nhìn vào Wikipedia, ta sẽ thấy chúng có cấu trúc vô cùng đơn giản, là một trang web tĩnh với chi chít chữ nghĩa chứa đựng thông tin, kèm theo đó là một vài hình ảnh minh họa đơn giản với độ phân giải thấp. Điểm quan trọng là chúng có rất nhiều hyperlink (đường link dẫn) được đính kèm để dẫn dắt người đọc đi hết từ kết quả này đến kết quả khác. Người ta gọi web 1.0 là chế độ read-only (chỉ để đọc) – nghĩa là không có quảng cáo, không có dữ liệu truy cập, không đăng nhập, không thu thập dữ liệu.
Web 1.0 tồn tại từ lúc Internet khởi sinh vào những năm 80s cho đến 2004. Nó đơn giản, mạch lạc và chỉ chứa đựng chữ – phù hợp với bối cảnh lúc bấy giờ của người dùng Internet là để cập nhật tin tức hay tìm kiếm thông tin có giá trị. Thêm vào đó, lúc này internet vẫn là mô hình cần phải được giáo dục theo diện rộng vì đây cũng là khái niệm rất mới mẻ.
Web 2.0 là gì?
Đó chính là mô hình internet mà chúng ta đang sử dụng hàng ngày, phát triển từ giai đoạn sau 2004 – nay. Đó là khi tốc độ đường truyền internet nhanh hơn, phủ sóng mạnh hơn, nhiều tiện ích và tính năng cộng hưởng để khiến cho internet không chỉ có thể truy cập từ các modem mạng, mà còn là bước sóng 3G, 4G hay thậm chí là 5G.
Kèm theo sự tăng tốc của việc truyền phát internet, các công cụ hỗ trợ cho khả năng hiển thị của website như Java hay Flash đã giúp cho tài nguyên được hiển thị nhiều và đa dạng hơn. Giờ đây chúng ta có thể xem video trên Youtube, TikTok, Instagram, xem phim Netflix, trò chuyện trên Clubhouse, đọc tin trên Facebook… tất cả là nhờ vào Web 2.0. Người dùng internet hiện nay có thể sử dụng internet cho bất kỳ một mục đích nào mà họ muốn: giải trí, học tập, cập nhật, liên lạc…
Chúng ta có được nhiều lợi ích từ web 2.0 hơn bao giờ hết, nhưng cái giá phải trả cũng được quy đổi tương đương. Khi chúng ta tiếp nhận thêm nhiều thông tin từ internet, thì internet cũng tiếp nhận dữ liệu/ thông tin người dùng nó. Điều này khiến cho quyền riêng tư của mỗi cá nhân bị tác động hoặc thao túng.
Bạn sẽ để ý rằng khi truy cập vào một website, sẽ có những website yêu cầu bạn để họ truy cập vào dữ liệu của mình (cookie). Những dữ liệu này sẽ được chuyển về đơn vị sở hữu website mà bạn truy cập vào. Những dữ liệu đó sẽ được phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn như cải thiện sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp, hay là phân tích dữ liệu cho việc chạy quảng cáo đến đúng nhóm đối tượng. Dữ liệu người dùng sẽ giúp cho các doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận, bằng cách này hay cách khác, nếu như chính họ không phải là người sử dụng nó, họ cũng sẽ bán lại cho những nhà quảng cáo khác.
Nếu nghĩ sâu xa hơn, dữ liệu của chúng ta khi được phân tích sẽ dẫn đến những hệ lụy đáng quan ngại: chẳng hạn như mồi tiềm thức, thao túng hành vi, hay thậm chí là cổ động chính trị, bạo lực… Những dữ liệu thu được của người dùng internet chỉ là một trong số những điểm trừ đáng kể của web 2.0, còn một điểm khác – đó là người dùng internet không thực sự sở hữu những gì đã được đưa lên mạng. Điều đó đồng nghĩa, một nội dung, sản phẩm sáng tạo của chúng ta khi được đăng tải lên internet, nó sẽ không bao giờ mất đi. Nó có thể bị sao chép, bị truyền gửi, bị sử dụng trái phép mà bản thân ta không thể nào làm gì được để ngăn cản việc này xảy ra. Tính bản quyền, chủ sở hữu là thứ mà web 2.0 chưa thực thi được.
Tuy là vậy, những lợi ích và sự thuận tiện của internet là không thể xem nhẹ. Mô hình xã hội của chúng ta giờ đây gắn liền với internet và xem nó là xương sống của loài người. Vì vậy, những điểm trừ của web 2.0 – mặc dù được nhận diện nhưng vẫn bị phớt lờ.
Web 3.0 là gì?
Thuật ngữ web 3.0 lần đầu được giới thiệu bởi nhà báo John Markoff của The New York Times vào năm 2006. Web 3.0 sẽ phát triển khi phụ thuộc vào công nghệ blockchain, phần mềm nguồn mở, thực tế ảo và các đặc tính phân quyền (decentralized). Nếu như web 2.0 biến người dùng của nó trở thành sản phẩm (Rose đã có một bài viết khá chi tiết về việc khi người dùng là sản phẩm của mạng xã hội), thì web 3.0 sẽ tập trung vào mục đích giải quyết vấn đề mà web 2.0 chưa thực thi được – đó là tính bản quyền và sở hữu tài sản kỹ thuật số.
Vậy web 3.0 sẽ làm điều đó như thế nào? Bằng công nghệ của blockchain và sự phát triển của NFTs – non fungible tokens – những mã hóa tài sản kỹ thuật số của mỗi cá nhân sẽ được chứng thực về tính độc quyền, duy nhất và được lưu trữ bằng cách sổ cái phân tán (ledgers) được gắn kết vào mỗi chuỗi khối thuộc blockchain. Hiển nhiên, khi đó, người dùng internet có quyền làm bất kể điều gì với tài sản kỹ thuật số mà họ sở hữu, và không một ai có thể phá vỡ tính gắn kết và cơ chế hoạt động của blockchain bằng bất kể một thủ thuật nào.
Viễn cảnh là chúng ta sẽ bước đến giai đoạn khi các doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/ dịch vụ của mọi nhóm ngành sẽ hợp tác cùng với các tổ chức DAO (Decentralized Autonomous Organization) để phát triển sản phẩm kỹ thuật số của mình. Lúc này, quyền lực vận hành hay tổ chức sẽ không nằm trong tay của bất kể một ai đứng đầu (không CEOs, không chủ tịch…). Thay vào đó, quyền tự quyết sẽ nằm trong tay của những người sở hữu nhiều cổ phần đầu tư nhất của các tổ chức DAO, và họ sẽ biểu quyết thông qua hình thức bình chọn. Điều này là hoàn toàn hợp lý, bởi đặc tính phân quyền là giá trị cốt lõi của blockchain. Bởi vì lý do đó mà khi Web 3.0 phát triển lên tầm mới, và sự gắn kết chặt chẽ của nó với nền kinh tế kỹ thuật số thì mối tương quan giữa cả hai sẽ khiến cho hành vi sử dụng internet phải thay đổi.
Một điểm trừ rất lớn của web 3.0 cần phải nhận định rõ, là tính riêng tư của nó sẽ có thể bị lợi dụng cho những mục đích xấu. Cụ thể hơn, ở mô hình web 2.0, thông tin cá nhân của một người trên internet (thường là trên mạng xã hội) vốn dĩ có thể trùng khớp hay không trùng khớp với nhận diện thực của họ, tuy vậy nhưng vẫn có một sự ràng buộc nhất định nếu một cá nhân muốn sử dụng sản phẩm/ dịch vụ của một doanh nghiệp nào ở bên ngoài. Ví dụ như người A muốn đăng ký tài khoản ngân hàng và sử dụng các dịch vụ thanh toán trực tuyến của ngân hàng đó, A sẽ phải sử dụng thông tin cá nhân thực. Lý do vì ngân hàng là thuộc quản lý của nhà nước. Dưới sự quản lý đó, mọi người phải tuân thủ mọi luật lệ.
Nhưng đối với web 3.0, việc phải trình diện nhân diện thật của mình để sử dụng dịch vụ, sản phẩm là không còn cần thiết vì đặc tính phân quyền đã khiến cho quyền quản lý thuộc về tất cả mọi người có công xây dựng nên hệ thống đó, và mọi quy định, luật lệ sẽ được quyết định thông qua việc bỏ phiếu. Đặc biệt là khi cryptocurrency – tiền kỹ thuật số trở thành hiện kim được quy đổi, khiến cho sự phụ thuộc vào các bên trung gian, các nhà lãnh đạo, là không còn tồn tại. Vậy nên một người dùng trên web 3.0 có thể thanh toán, mua sắm, giao dịch thuận tiện mà không để lộ danh tính thực của mình là điều sẽ xảy ra. Chính vì thế mà mọi vấn đề lừa đảo, chiếm đoạt, tội ác công nghệ, vi phạm đạo đức… sẽ là vấn đề nhức nhối trong xã hội.
Tổng kết
Web 3.0 là một ý tưởng, cũng giống như web 1.0 và 2.0 vậy. Internet được kỳ vọng phát triển lên một hình thái mới và thay thế cho mô hình 2.0, bởi nền kinh tế kỹ thuật số cryptocurrency lẫn ý tưởng phát triển metaverse đang tạo ra những tiền đề vững chắc. Chính vì đây vẫn đang là một lý thuyết, ý tưởng đang được khai triển, sẽ còn rất nhiều kiến thức mà mỗi người cẩn phải cập nhật và nắm bắt. Mọi thông tin tham khảo, bạn đọc cần phải có tư duy mở và trung lập, cũng như thấu đáo trong việc sàng lọc nguồn thông tin hữu ích.
Bài viết có tham khảo từ nguồn này
Share this:
Like this: