5 bài học cuộc sống về “nhẫn”, thiên kiến nhận thức, fuckgirl, xác suất của may mắn và ảo tưởng quyền lực

5 bài học được Rose tự mình chia sẻ ở đây, nhiều lần khiến bản thân cảm thấy mình thật tầm thường và non nớt. Rose đã từng cho rằng việc trưởng thành sẽ diễn ra rất tự nhiên, chứ không phải là chồng chất khó khăn, rối rắm và phải bỉ cực để trải nghiệm, học hỏi nhiều đến vậy. Fuckgirl, “nhẫn”, thiên kiến nhận thức, xác suất may mắn, ảo tưởng quyền lực – đâu là bài học mà bạn cảm thấy thấm thía nhất?

---

Học để “Nhẫn”  

Tình huống: Bạn và người A đã từng làm việc chung trong một vài dự án, có gặp gỡ riêng đôi lần, nhưng chưa có thể gọi là thân thiết. Bạn và A đã không gặp gỡ với nhau gần một năm và bạn mới được biết là A gần đây đã chuyển đến một công ty mà bạn đang có nguyện vọng biến họ trở thành khách hàng của bạn.

Sự thật: A không nằm trong phòng ban vật tư (có trách nhiệm, quyền hạn để cho phép bạn trở thành nhà cung cấp) mà ở phòng marketing, nên rất nhiều khả năng sẽ bị xảy ra tình trạng “xung đột lợi ích“ khi A giới thiệu bạn cho phòng vật tư. Chưa kể, A cũng là nhân viên mới của công ty nên A cũng cần cẩn trọng hơn trong việc vướng tới phần việc không thuộc phận sự của mình.

Dĩ nhiên, bạn chẳng hề biết đến kết quả đã được đề cập ở trên, nên bạn hẹn A cà phê nhưng không nói đến mục đích chính yếu của bạn là muốn gặp vì công việc, bởi bạn cũng muốn gặp gỡ để hỏi thăm, cập nhật tình hình của A, nhưng đồng thời bạn cũng tin rằng gặp gỡ đối thoại và đề nghị trực tiếp cũng sẽ tăng cường khả năng thành công của lời đề nghị.

Khi đã gặp A thì nên vào thẳng vấn đề công việc ngay từ đầu, hay là để đến sau cuối?

Phân tích:

Nếu gặp A mà ngay từ đầu đã đề cập luôn vào công việc thì rủi ro là A sẽ có thiện cảm không tốt về cuộc gặp này. Nếu A từ chối ngay từ đầu, hoặc đưa ra những lí lẽ tại sao không thể giúp được thì bạn sẽ cảm thấy thất vọng và ở phần sau của cuộc đối thoại sẽ nhạt nhẽo, thiếu nhiệt thành và để lại ấn tượng không hay cho cả hai bên.

Nếu gặp A và đối thoại vui vẻ đến tận sau cùng mới đề xuất tới chuyện công việc thì có vẻ đây là một đối sách hợp lý hơn. Xác xuất để thành công đương nhiên cũng không cao hơn phương án đầu. Nhưng chí ít thì phần trò chuyện ban đầu để cập nhật tình hình sẽ không khiến A cảm thấy thiếu hào hứng, và chí ít là bạn cũng rèn luyện được khả năng kiên nhẫn của mình. Ấn tượng sau cùng của A vẫn sẽ là bạn muốn gặp gỡ vì công việc, nhưng chí ít thì A cũng cảm thấy hài lòng khi biết rằng bạn đã kiên nhẫn thế nào.

Nhìn nhận: Câu chuyện ở trên là một trường hợp hoàn toàn thực tế, có thể xảy đến với bất kỳ ai. Trong công việc, hầu hết mọi sự thuận lợi đều có được nhờ vào các mối quan hệ xung quanh chúng ta. Các mối quan hệ xã hội nhiều hơn theo thời gian và là cánh cửa để sự nghiệp của bạn được chú ý và thăng tiến.

Là một người trưởng thành, mối quan hệ giữa con người với con người vốn dĩ rất khó để có được sự tín nhiệm, tin tưởng, nhưng rất dễ để đánh mất chỉ bởi những điều vụn vặn. Cư xử sao cho khéo léo, có cân nhắc không khiến bạn trở thành một người tính toán, đa toan, mà là một người văn minh, biết cách tôn trọng, phải phép.

Quay trở lại câu chuyện ở trên, thực ra phương án tốt nhất để vừa đàm đạo việc tư lẫn việc công là tạo ra sự mềm mại trong cuộc đối thoại. Tốt nhất là hãy đưa công việc vào khoảng giữa câu chuyện của hai bên. Trước đó, hãy tạo ra tiền đề, xây dựng những mảnh ghép để tạo ra được bức tranh tổng thể là công việc mà bạn muốn đề cập. Nhưng đừng đi quá sâu vào công việc, mà chỉ gợi nhắc đến nó và hẹn đối phương sẽ thảo luận sau ngày hôm nay. Đừng để đối phương nghĩ quá nhiều về công việc và lí lẽ của họ, mà hãy tự mình dẫn dắt câu chuyện sang một chủ đề khác.

Bằng cách này, vẫn có thể bạn bị từ chối, nhưng ấn tượng của đối phương về bạn sẽ còn tốt gấp nhiều lần so với hai phương án đề ra, và hẳn là họ vẫn sẽ muốn duy trì một mối quan hệ tốt đối với bạn. Nhẫn nại, nhẫn nhịn và nhẫn trí là những tố chất tốt đẹp mà ai cũng cần phải học và áp dụng cho chính mình trong cuộc sống.

Một người mặc suit chỉn chu thường xuyên sẽ là người có địa vị cao

Tình huống: Bạn có cảm thấy những người mặc suit chỉnh tề, lịch sự sẽ khiến bạn cảm thấy họ đáng tin cậy hơn không? Bạn sẽ liên tưởng đến bộ suit vừa vặn, phong thái tự tin với địa vị xã hội của người đó, phải vậy chứ? Chẳng ai lại mặc suit suốt như vậy, nếu như họ không thường xuyên phải gặp gỡ đối tác, bạn bè cũng cùng phân tầng, giai cấp, địa vị như họ. Bởi hình ảnh của suit tượng trưng cho sự nghiệp, công việc, và thậm chí là cả quyền lực. Bạn có muốn xác nhận điều này là nhận thức chung không?

Nếu đây là bạn, thì bạn đang không hiểu về cách thức mà bạn đang tự đánh lừa mình đâu.

Sự thật: Hầu như tất cả chúng ta đều bị ảnh hưởng và đánh lừa bởi trí não. Đây là bản năng tự nhiên của con người. Trong tình huống trên, bạn đang bị ảnh hưởng bởi 3 nguyên do: thiên kiến nhận thức (cognitive bias), thiên kiến xác nhận (confirmation bias) và sự tự nghiệm (heuristics).

Thiên kiến nhận thức (cognitive bias) là những khuôn mẫu suy nghĩ và hành xử thường dẫn bạn đến kết luận sai lầm, những đánh giá tồi tệ, hoặc bỏ qua sự thật. Việc dựa vào những khuôn mẫu được tạo ra từ thiên kiến nhận thức sẽ tạo ra các thói quen, hành vi thuận với khuôn mẫu mà bạn định sẵn – được gọi là thiên kiến xác nhận (confirmation bias).

Sự tự nghiệm (heuristics) là những lối tắt trong tâm trí mà bạn sử dụng để giải quyết các vấn đề thường gặp trong cuộc sống. Sự tự nghiệm giúp tăng tốc độ xử lý của não bộ, nhưng sẽ có những lúc khiến bạn nghĩ quá nhanh và bỏ qua những chi tiết quan trọng. Thay vì thận trọng hơn nhằm tìm ra giải pháp hợp lý, hoặc nhận ra được sự thật tỏ tường. Sự tự nghiệm khi được sử dụng đúng cách sẽ khiến trí não ta thảnh thơi hơn nhưng cũng đồng thời khiến ta nhìn nhận cuộc đời một cách quá đơn giản.

Phân tích: Quay trở lại với chiếc suit, thiên kiến nhận thức tạo ra khuôn mẫu của những người có vai trò cao sẽ thường có tác phong lịch sự, chỉn chu, chuyên nghiệp và suit nằm trong danh mục những thứ giúp tăng cường tác phong đó ở họ. Thiên kiến xác nhận giúp bạn kết luận rằng họ có địa vị cao trong xã hội và xứng đáng để kết giao, thân mật. Nhận định này có thể đúng hoặc không đúng. Vì sao?

Bạn sẽ bỏ qua sự thật là họ có khả năng chỉ là một nhân viên cấp thấp. Đúng là họ có thể thuộc một phòng ban phải thường xuyên giao tiếp với khách hàng, đối tác, nhưng việc mặc suit có thể giúp họ che đi cái bụng bia, bụng phệ vì nếp sống lười vận động của họ. Hoặc, họ cũng muốn bạn nghĩ như những gì bạn đã tự diễn giải ở trong đầu mình, tự nghiệm rằng họ ở một địa vị cao hơn địa vị và vai trò thực sự của họ.

Chiếc áo không làm nên thầy tu, nếu liên tưởng câu chuyện bộ suit với thành ngữ này, hẳn bạn sẽ cảm thấy mọi thứ dễ dàng để liên tưởng hơn, đúng chứ? Và đó, một lần nữa thiên kiến nhận thức và thiên kiến xác nhận, lẫn sự tự nghiệm đang hoạt động tích cực trong não của bạn đấy.

Dấu hiệu nhận diện một fuckgirl

Tình huống: Fuckboy được nhận diện, bị soi xét, bị đánh giá đủ đường. Các anh cũng lên Tinder quẹt trái quẹt phải, gặp gỡ đôi lần với các cô và kết luận rằng Tinder cũng đầy rẫy fuckgirl nên đừng có mà chỉ trích hay mải miệt thị cánh đàn ông nữa. Fuckgirl liệu có tồn tại và nhận diện fuckgirl thế nào?

Sự thật: Nhu cầu tình dục của đàn ông hay đàn bà là như nhau. Sự khác biệt là đàn ông nứng tình suốt ngày, không ngơi nghỉ và văn hóa tiêu thụ ấn phẩm đồi trụy khiến cho tình dục trở thành một điều luôn được khơi gợi trong trí não của anh ta. Phụ nữ, bên cạnh chuyện quấn quít về thể xác thì họ còn phải được dẫn dắt bởi cảm xúc nữa cơ kìa. Nếu không phải vì cô đơn đã quá lâu, thì chẳng đời nào phụ nữ chịu dạng chân ra cho một anh chàng mà cô ta hề có một cảm xúc nào cả. Có nữ giới ham muốn tình dục chứ? Dĩ nhiên là có, nhưng cái mác fuckgirl để gọi họ quả là không phù hợp.

Thêm vào đó, sự thay đổi về hoóc-môn bên trong cơ thể và tâm trạng thay đổi cũng khiến cho nữ giới trở nên mẫn cảm hơn vào một vài thời điểm, vì thế họ thường có ham muốn tình dục cao hơn vào một khoảng thời gian nhất định trong tháng, thay vì luôn có nhu cầu như nam giới. Vậy nên khi cô ấy muốn quan hệ và rồi ngưng-chuyện-gặp-gỡ-chỉ-vì-tình-dục lại sau đó thì hãy hiểu rằng đó là cơ chế sinh học của cô ấy thôi, hoặc anh ta đã làm phật lòng cô ấy (dĩ nhiên). Nhưng hãy hiểu rằng, cô ấy phải có cảm xúc thì chuyện quan hệ mới có cửa xảy ra.

Phân tích: Sở dĩ fuckboy được gọi là fuckboy bởi vì anh ta thao túng tâm trí và đánh lừa cảm xúc của người khác để được quan hệ với nạn nhân. Ngay sau khi được quan hệ với nạn nhân là anh ta sẽ tìm cách thoái lui và biến mất ngay. Cái xác suất gặp được một người con gái hành xử kiểu vậy (thao túng-lừa dối-hèn kém) như một fuckboy là hi hữu. Ta không đề cập đến chuyện lừa đảo tiền bạc, vì đó là hành vi phạm pháp, ta đang xét câu chuyện ở mức độ đạo đức.

Nhìn nhận: Fuckgirl là một khái niệm miệt thị nữ giới thật xấu xí từ tụi con trai. Phải nói là con trai vì chẳng có một người đàn ông chững chạc nào lại đi gọi phụ nữ là fuckgirl cả. Cơ hội để tìm kiếm người phù hợp trên Tinder là như nhau. Mong là các anh đừng vì chút trải nghiệm xấu trên Tinder mà mặc định chung rằng con gái ai cũng hư hỏng và đồi trụy.

Ở nước ngoài, có lẽ khái niệm fuckgirl được sử dụng vì lối sống tình dục ở Tây phương khác biệt, chứ còn ở Việt Nam với truyền thống văn hóa như vậy mà các anh cố gắng đánh đồng con gái Việt Nam là fuckgirl thì quả là dở.

Xin hãy quên ngay cái khái niệm fuckgirl đi.

Tại sao chim đậu trên dây điện lại không bị giật chết?

Tình huống: Bạn ngước lên trời, vô thức nhìn thấy mấy con chim trời đang ngang nhiên đậu trên dây điện cao thế. Bạn chẳng nghĩ ngợi gì nhiều vì hình ảnh này đã quen thuộc và bạn đang vướng bận với bao nhiêu luồng suy nghĩ khác nữa. Nhưng ơ kìa, khi nghĩ về nó, tại sao mấy con chim có thể đậu trên dây điện mà không bị giật chết?

Sự thật: Chim không bị điện giật chết vì cơ thể của chim không dẫn điện. Khoa học đã ghi nhận rằng, nếu chim đậu cả hai chân lên một sợi dây điện và không có một sự tiếp xúc với một vật cản nào khác (tức là chỉ có chim và dây điện) thì luồng điện cao thế ở dây điện sẽ bỏ qua cơ thể của chim và chạy thẳng qua mà không gây ra bất kỳ một tổn hại nào.

Phân tích: Cấu tạo cơ thể chim chỉ có mô cơ và tế bào (cũng giống như cơ thể người vậy) nên cơ thể chim không phải là một vật truyền dẫn, khiến cho luồng điện cao thế dù ở mức nào cũng không gây nguy hại tới chim. Trong một vài trường hợp không may mắn, chim sẽ tử nạn khi có sự tiếp xúc với vật cản. Sự tiếp xúc với một vật cản ở đây là khi một chân của chim ở trên dây điện, còn chân còn lại chạm vào một vật thể không có điện như một miếng gỗ, một dây kim loại… thì dòng điện lúc này sẽ giật chết con chim.

Một trường hợp xui rủi khác mà chim cũng sẽ bị giật chết là khi chúng đậu lên hai sợi dây điện có luồng điện cao thế khác nhau (mỗi chân trên một đường dây), thì sự chênh lệch cường độ giữa hai dây điện sẽ khiến cho chim trở thành vật dẫn khiến luồng điện sẽ chạy qua cơ thể chúng. Phải nói thêm rằng, cách thức mà luồng điện chạy trong dây điện sẽ là từ nơi có điện áp cao (cột phát điện) tới nơi có điện áp thấp (thường là những cột điện ở trong khu phố của chúng ta). Điều này cũng tương tự như nước luôn chảy từ chỗ cao xuống chỗ thấp và đọng lại ở hố trũng vậy.

Con người về bản chất hoàn toàn cũng có thể an toàn như chim khi tiếp xúc với dây điện, nếu như ta cả hai tay ta đều chạm vào dây điện, tư thế ngồi phân bổ trọng lượng đều hai bên trái-phải, và dĩ nhiên, ta phải giữ vững tư thế này mà không có một sự trợ hỗ nào để dựa vào cả.

Nhìn nhận: Từ câu chuyện của con chim và dây điện để liên tưởng tới cuộc sống của ta cũng chẳng mấy khó khăn. Dĩ nhiên, chim chẳng thể nào nhận ra chúng may mắn thế nào khi không bị giật chết. Chúng cứ vô tư tận hưởng cuộc sống mà không màng đến chuyện cái chết đang chạy qua ở ngay dưới chân mình. Vô minh là hạnh phúc, phải không?

Làm người, hãy tin rằng có vận may luôn tồn tại và nó vận hành theo cách thức để có lợi cho chúng ta. Xác suất may mắn của mỗi người cũng chẳng thể nào đong đếm, kiểm soát được. Vậy hà cớ gì cứ phải sợ hãi mà không dám tận hưởng cuộc sống này đến cực đỉnh? Hãy bỏ qua những muộn phiền, lắng lo và những thứ rối ren luôn tác động đến nhận thức của mình, và tập suy nghĩ đơn giản lại để đầu óc được thoải mái hơn. Hãy như những con chim neo đậu trên dây điện nhưng vẫn chíu chít yêu đời là vậy.

Ảo tưởng về quyền lực và vị trí thượng tôn trong xã hội

Tình huống: Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vừa qua ghi nhận là cuộc bầu cử có số lượng cử tri đông nhất trong lịch sử nước Mỹ. Hai phe Dân Chủ và Cộng Hòa có rất nhiều người ủng hộ nhiệt thành. Sau ngày 8/11, kết quả đã được định rõ, Tổng thống mới của Mỹ sẽ là ông Joe Biden, soán chức của ông Donald Trump chỉ sau một nhiệm kỳ. Ngay cả khi là kẻ thua, ông Trump vẫn được ghi nhận là đạt kỷ lục hơn 70 triệu phiếu bầu trong mùa bầu cử này, nhiều hơn phiếu bầu giành chiến thắng của các đời cựu tổng thống Mỹ trước đó.

Sự thật: Nếu đơn giản hóa lại, thì Donald Trump được tín nhiệm và bầu chọn nhiều đến vậy là vì cả ông ta lẫn những nhóm người ủng hộ ông ta đều là những người bị ảo tưởng về quyền lực và vị trí thượng tôn trong xã hội. Đối với họ, mô hình vận hành của xã hội vẫn cần phải được duy trì giống với mô hình xã hội chủ nô trước đây vậy, khi mà quyền lực và địa vị của những kẻ quý tộc, vương giả luôn ở trên đỉnh cao, còn lại là những phận người thua kém, bậc thấp hơn họ, hay nô lệ ở dưới đáy cùng.

Dĩ nhiên, chẳng ai lại huỵch tẹt hay trực diện nghĩ thế cả. Họ chỉ nghĩ rằng Mỹ vẫn là một cường quốc, và vị thế của một cường quốc là chèn ép và chặn đường của những thế lực dám trỗi dậy tranh giành địa vị của họ. Họ cần phải ở vị trí thượng tôn, phải có được uy quyền để thỏa mãn cái tôi vừa to vừa rỗng của mình. Những người ủng hộ Trump ở Mỹ, theo nhìn nhận, đa phần đều là người da trắng, và những thành phần có cùng cái tư duy phách lối, vị kỷ và ảo tưởng về quyền lực như vậy.

Phân tích: Nhưng những gì mà Trump và những người ủng hộ ông ta đều không nhìn ra là xã hội ngày nay chỉ dành ưu đãi cho những con người tử tế, nhân ái và sống vì lợi ích chung, vì lý tưởng tốt đẹp của cộng đồng thay vì chỉ là lợi ích cá nhân nhỏ nhen. Bằng chứng thuyết phục nhất là hơn 75 triệu phiếu bầu cho ông Joe Biden của người dân Mỹ và cả sự ủng hộ ngầm của lãnh đạo các nước khác trên thế giới.

Nếu bạn nói rằng sự chênh lệch giữa 75 triệu và 70 triệu này giữa hai ứng viên là không đáng kể thì có một yếu tố khác cần cân nhắc, là chính trị có sức chia rẽ rất lớn trong xã hội Mỹ, nên có nhiều thành viên trong các gia đình lựa chọn tuân theo phiếu bầu đa số của mọi người, thay vì đơn phương bầu chọn cho ứng viên mà mình cảm thấy phù hợp hơn để trở thành tổng thống. Đây là điều diễn ra với các thành viên gia đình ủng hộ Donald Trump và phe Cộng Hòa.

Còn Joe Biden, rõ ràng ông đáng được ủng hộ hơn cả vì những quan điểm chính trị phù hợp với xã hội hiện đại; và nói thẳng ra thì những người có học vấn và lương tâm, đạo đức sẽ bình chọn cho Joe Biden. Sự thất bại của Trump trong việc bảo vệ sức khỏe người dân khỏi dịch COVID-19, cũng như tánh mạng của người da đen tại Mỹ là các vấn nạn nhức nhối mà chính ông Biden sẽ là người xử lý triệt để. Mọi hành vi tham nhũng, trốn thuế trong việc kinh doanh, lẫn tư cách đạo đức của ông Trump luôn bị báo chí phơi bày trên mặt báo và truyền thông.

Quả thật là cái tôi và sự ảo tưởng về quyền lực của những người ủng hộ Trump là quá khủng khiếp, khi vẫn mù quáng mà ủng hộ cho một hình tượng như Donald Trump. Họ còn nói rằng, ông Trump là đại diện cho tiếng lòng của họ. Đó quả là một điều đáng sợ.

Nhìn nhận: Ở Việt Nam thì không có chính trị sôi nổi như Mỹ Quốc, nhưng hẳn là có nhiều thành phần ủng hộ Donald Trump, vì họ có niềm tin rằng ông Trump sẽ trấn áp Trung Quốc để Trung Quốc không manh nha xâm phạm chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam. Đây là sự ngây ngô và thiên kiến nhận thức lẫn tự nghiệm sai lầm của họ. Công bằng mà nói thì đây không hẳn là sự thiển cận, khi chính họ cũng không được tiếp nhận kiến thức và thông tin đúng đắn, mà chỉ a dua và nghe theo nhận định của những kẻ cũng chẳng biết gì nhiều hơn.

Số lượng thế này trên mạng xã hội thì đông vô kể, nên sẽ chỉ là phí lời khi tranh luận với họ thôi. Còn đối với sự ảo tưởng về quyền lực và vị trí thượng tôn trong xã hội thì ở đâu cũng có, xung quanh bạn hẳn cũng có những kẻ như vậy, lưu manh giả trí thức, thâm hiểm giả khù khờ, kiêu ngạo giả nhân nghĩa. Chỉ cần quan sát và ngẫm nghĩ thấu đáo hơn, rồi bạn sẽ nhận ra thôi.